RELACJA - Szlakiem angielskich katedr cz.20 - katedra w Lichfield.
Laudetur Iesus Christus!
Prawie 2 lata po ostatnim artykule raz jeszcze wchodzimy na szlak angielskich katedr by przybliżyć sobie i wam, drodzy Czytelnicy, historie pereł angielskiej architektury sakralnej. Ktoś może stwierdzić - 2 lata to całkiem spory kawałek czasu! Otóż z punktu w którym mieszkamy, podróż do ostatnich z angielskich katedr na szlaku tych artykułów zajęła mi totalnie 1267 mil (2039 km) i 6 dni dlatego proszę o wyrozumiałość :)
Tym razem naszą podróż zaczynamy od katedry w Lichfield (wspominanej przez nas w poprzednim artykule z racji typu kamienia, który wykorzystano przy jej budowie - czerwonego piaskowca).
Katedra w Lichfield, położona w hrabstwie Staffordshire w Anglii, ma niezwykle bogatą historię sięgającą czasów anglosaskich.
Fundamenty pod przyszłą katedrę położył Święty Chad. Około 669 roku został on biskupem Mercji (jednego z królestw anglosaskich) i przeniósł stolicę biskupią z Repton właśnie do Lichfield. Według tradycji, wybrał to miejsce ze względu na istniejące tam źródło i spokojną okolicę, idealną do modlitwy i nauczania.
Tradycyjnie zatem, zaczniemy od przybliżenia życiorysu i historii świętego…
Święty Chad, w języku staroangielskim znany jako Ceadda, był jedną z najważniejszych i najbardziej czczonych postaci wczesnego chrześcijaństwa anglosaskiego. Jego życie i działalność przypadają na kluczowy okres ewangelizacji i organizacji Kościoła w anglosaskiej Anglii.
Chad urodził się w Nortumbrii w pierwszej połowie VII wieku. Miał trzech braci, którzy również byli duchownymi: Cedd (biskup Sasów Wschodnich, założyciel klasztoru w Lastingham), Cynebil i Caelin (kapłani). Wszyscy czterej byli uczniami Świętego Aidana z Lindisfarne.
Podobnie jak jego bracia, Chad kształcił się w słynnym klasztorze na wyspie Lindisfarne, który był centrum iroszkockiej tradycji monastycznej i misyjnej w Nortumbrii. Beda podkreśla, że uczniowie Aidana wyróżniali się gorliwością w nauce Pisma Świętego i praktykowaniu życia ascetycznego.
Św. Beda Czcigodny w swoim wiekopomnym “Historia ecclesiastica gentis Anglorum" relacjonuje
Po śmierci Tudy, biskupa Nortumbrii, i w czasie nieobecności Wilfryda (który udał się do Galii po konsekrację), król Oswiu z Nortumbrii wyznaczył Chada na biskupa Yorku (ok. 664 r.)
Dalej wspomina on, że konsekracja Chada była problematyczna. Został wyświęcony przez Wine'a, biskupa Zachodnich Sasów, oraz dwóch brytyjskich (walijskich) biskupów, którzy nie byli w pełnej komunii z Kościołem rzymskim i nie uznawali autorytetu arcybiskupa Canterbury. Było to niezgodne z postanowieniami Synodu w Whitby (664 r.), który opowiedział się za tradycją rzymską.
Kiedy św. Teodor z Tarsu przybył do Anglii jako nowy arcybiskup Canterbury (669 r.), zakwestionował ważność święceń Chada. Beda podkreśla tutaj niezwykłą pokorę Chada. Zamiast bronić swojej pozycji, Chad oświadczył, że nigdy nie uważał się za godnego biskupstwa i chętnie ustąpi, jeśli jego konsekracja była wadliwa. Był gotów zrezygnować z urzędu.
Postawa Chada tak ujęła Teodora, że ten uznał jego święcenia za ważne, ale dopełnił obrzędu konsekracji zgodnie z rytem rzymskim. Chad jednak ustąpił z Yorku (na rzecz powracającego Wilfryda) i wycofał się do założonego przez swojego brata Cedda klasztoru w Lastingham w Yorkshire, gdzie oddał się modlitwie i ascezie.
Niedługo potem król Mercji, Wulfhere, poprosił arcybiskupa Teodora o biskupa dla swojego królestwa. Teodor wskazał na Chada.
Chad ustanowił swoją stolicę biskupią w Lichfield (staroang. Licidfelth, co oznacza "szare pole" lub "pole zmarłych", być może nawiązując do miejsca pochówku męczenników z czasów rzymskich). Według tradycji, wybrał to miejsce ze względu na źródło i spokojną okolicę. Zbudował tam kościół i niewielki klasztor, gdzie mieszkał wraz z siedmioma lub ośmioma braćmi zakonnymi, oddając się modlitwie i studium, gdy nie był zajęty pracą misyjną.
Św. Beda opisuje Chada jako biskupa niezwykle gorliwego i oddanego swojej owczarni. Podróżował po całej rozległej diecezji, głosząc Ewangelię, chrzcząc, nauczając i budując kościoły. Początkowo, zgodnie z tradycją iroszkocką i przykładem swoich mistrzów, podróżował pieszo. Arcybiskup Teodor, widząc jego poświęcenie, ale i troszcząc się o jego siły, nakazał mu jeździć konno, aby mógł dotrzeć do większej liczby miejsc. Beda opowiada, jak Teodor osobiście podniósł Chada i posadził go na koniu, gdy ten wzbraniał się przed takim "luksusem".
Jedna z najsłynniejszych opowieści to ta o śpiewie aniołów. Beda relacjonuje ją za świadectwem Owiniusza (Ovin), mnicha, który był zarządcą dóbr klasztornych Chada w Lastingham, a potem towarzyszył mu w Lichfield. Pewnego dnia, gdy Chad modlił się samotnie w swoim oratorium, Owiniusz, pracujący na zewnątrz, usłyszał dochodzący z nieba "najsłodszy śpiew i odgłosy radości", które stopniowo zniżały się do oratorium, wypełniły je, a po około pół godzinie znów wzniosły się do nieba. Chad, wezwawszy Owiniusza, wyjaśnił mu, że byli to aniołowie, którzy przybyli, aby wezwać go do niebieskiej nagrody. Zapowiedział, że za siedem dni umrze. Aniołowie mieli obiecać, że po niego powrócą. Chad przepowiedział swoją śmierć na siedem dni przed jej nadejściem, co było postrzegane jako znak jego świętości i bliskości z Bogiem.
Czcigodny Beda pisze, że po śmierci św. Chada (2 marca 672 roku, prawdopodobnie na skutek zarazy, która nawiedziła Anglię) przy jego grobie w kościele Najświętszej Marii Panny, a później w nowej katedrze wzniesionej przez biskupa Hedda, działy się liczne cuda. Zarówno ludzie, jak i zwierzęta byli uzdrawiani z różnych chorób. Nawet kurz zebrany z jego grobu, zmieszany z wodą, miał przynosić ulgę chorym. Jego świętość była tak oczywista dla współczesnych, że kult rozwinął się natychmiast po jego śmierci. Grób w Lichfield stał się celem licznych pielgrzymek.
Relikwie Świętego Chada były najcenniejszym skarbem Katedry w Lichfield przez całe średniowiecze, aż do czasów rewolucji protestanckiej, kiedy to jego sanktuarium zostało zniszczone. Część relikwii (kości) została jednak potajemnie uratowana i obecnie znajduje się w katolickiej Katedrze Świętego Chada w Birmingham.
Wracamy do historii miasta i katedry…
W VIII wieku, za panowania potężnego króla Offy z Mercji, Lichfield na krótki okres (787-799) zostało podniesione do rangi arcybiskupstwa, konkurując z Canterbury. Choć status ten nie utrzymał się długo, świadczył o rosnącej randze i wpływach tego ośrodka.
Biskup Roger de Clinton (1129-1148) zainicjował budowę nowej, kamiennej katedry w stylu romańskim. Zastąpiła ona wcześniejszą, prawdopodobnie zniszczoną lub zbyt skromną, drewnianą konstrukcję. Fragmenty tej normańskiej budowli wciąż istnieją w fundamentach obecnej katedry.
Największa i najważniejsza transformacja katedry rozpoczęła się około 1195 roku. Romańska budowla była stopniowo zastępowana przez nową, wspaniałą konstrukcję w stylu wczesnego gotyku angielskiego (Early English Gothic).
Prace rozpoczęto od wschodniej części – chóru i prezbiterium, gdzie miało mieścić się sanktuarium Świętego Chada.
W XIV wieku, w stylu gotyku dekoracyjnego (Decorated Gothic), do wschodniego krańca katedry dobudowano piękną Kaplicę Mariacką. Wyróżniała się ona dużymi oknami i bogatą dekoracją.
Ewangelia Świętego Chada, znana również jako Ewangelia z Lichfield, jest bezcennym, iluminowanym manuskryptem insularnym datowanym na VIII wiek, prawdopodobnie około 730 roku, a więc powstałym już po śmierci samego Świętego Chada. Ta łacińska księga, zawierająca Ewangelie Mateusza, Marka i część Łukasza, napisana charakterystycznym pismem insularnym i ozdobiona wspaniałymi przykładami sztuki celtycko-anglosaskiej, takimi jak strony dywanowe, portrety Ewangelistów i misternie zdobione inicjały, stanowi jeden z najcenniejszych liturgicznych i artystycznych skarbów Katedry w Lichfield. Jej wyjątkowe znaczenie podkreślają również wczesne marginalia, w tym najstarsze znane zapiski w języku starowalijskim, które nie tylko świadczą o możliwym walijskim pochodzeniu manuskryptu, ale także dokumentują jego historię i darowizny jeszcze przed jego ostatecznym związaniem z Lichfield, gdzie przez wieki służył jako ważny element kultu i świadectwo bogatej tradycji duchowej i artystycznej katedry.
Charakterystyczne trzy iglice Katedry w Lichfield, które zyskały poetyckie miano "Dam z Doliny" (Ladies of the Vale), stanowią jeden z najbardziej ikonicznych i trwałych symboli tej średniowiecznej budowli. Ich wznoszenie, rozpoczęte w okresie gotyckim, prawdopodobnie od XIII wieku jako zwieńczenie wież, było świadectwem nie tylko kunsztu budowniczych, ale także rosnącej potęgi i prestiżu biskupstwa oraz samej katedry jako ważnego centrum pielgrzymkowego. Te strzeliste konstrukcje, dominujące nad okolicznym krajobrazem doliny Trent, były widocznym z daleka znakiem duchowego autorytetu Lichfield i musiały wywierać ogromne wrażenie na przybywających pielgrzymach i lokalnej społeczności, symbolizując aspiracje sięgające nieba oraz trwałość Kościoła w sercu Mercji. Ich elegancka i harmonijna sylwetka, widoczna na tle nieba, stała się integralną częścią tożsamości katedry na długo przed burzliwymi zmianami XVI wieku, utrwalając jej wizerunek jako jednej z najpiękniejszych świątyń Anglii.
Początki Lichfield są nierozerwalnie związane z postacią Świętego Chada, który w 669 roku wybrał to miejsce na stolicę biskupią Mercji, co zapoczątkowało rozwój osady wokół powstającego ośrodka religijnego. Nazwa "Lichfield", oznaczająca prawdopodobnie "pole zmarłych" lub "szare pole", może nawiązywać do wcześniejszych, być może pogańskich lub rzymskich miejsc pochówku, jednak to właśnie działalność Chada i rosnące znaczenie katedry jako centrum pielgrzymkowego nadały mu kluczowy impuls do rozwoju. W okresie średniowiecza Lichfield, skupione wokół imponującej katedry z jej słynnymi "Damami z Doliny", stało się ważnym miastem targowym i centrum administracji kościelnej dla rozległej diecezji, czerpiąc korzyści z napływu pielgrzymów i handlu. Jego strategiczne położenie oraz status siedziby biskupiej zapewniły mu stały wzrost i ugruntowaną pozycję jako jednego z kluczowych miast regionu Staffordshire na długo przed nadejściem rewolucji protestanckiej, która miała przynieść znaczące zmiany w jego religijnym i społecznym krajobrazie.
